Mensenrechtenactiviste Rebiya Kadeer vraagt Europese aandacht voor Oeigoeren in ChinaDoor Sigrid Deters12-10-2005
Ze is sinds een half jaar weer op vrije voeten, de Chinese zakenvrouw Rebiya Kadeer (58). Zes jaar lang zat ze gevangen omdat ze de onderdrukking van haar bevolkingsgroep de Oeigoeren, een moslimminderheid in het Noordwesten van China, aan de kaak stelde. Tegenwoordig woont ze in de Verenigde Staten, waarvandaan ze haar strijd voortzet. Haar optreden tijdens een mensenrechtendebat in De Balie in Amsterdam is het begin van een toer door Europa, waarin ze de positie van de Oeigoeren onder de aandacht wil brengen bij de regeringen.
"Zes jaar lang mocht ik niets. Geen boek lezen, geen krant, niet praten en geen bezoek ontvangen. Het enige dat ik kon doen, was denken. En het enige dat ik zes jaar lang dacht, was hoe ik mijn bevolking kon redden." Rebiya Kadeers gezicht vertrekt als ze praat over haar gevangenenschap. De eenzame opsluiting zorgde echter niet voor het beoogde effect van de Chinese autoriteiten haar monddood te maken. Integendeel, Kadeer werd alleen maar meer overtuigd van het feit dat de Oeigoeren háár hulp nodig hebben in hun strijd tegen de onderdrukking. "Want ik heb de kracht om dat gevecht aan te gaan", zegt ze over zichzelf.
Mensenrechtendebat geen onderdeel van China Festival.
In oktober 2005 vindt in Amsterdam het China Festival plaats, het grootste Chinese culturele festival in Nederland ooit gehouden. Maar tijdens dit festival was voor het onderwerp mensenrechten geen ruimte. Daarvoor was de druk van Chinese zijde te groot. Amnesty International en politiek- en cultuurcentrum De Balie besloten onafhankelijk van het festival een mensenrechtendebat te organiseren en nodigden daarvoor Rebiya Kadeer uit voor een lezing. Geheel tegen de wensen van de festivalorganisatie in.
Lees meer…
Eigen zaak
Dat ze een sterke vrouw is, heeft Kadeer in het verleden al bewezen. In 1978 startte ze, op dat moment moeder van 6 kinderen, een eigen bedrijf. "De meeste mensen keken er vreemd van op", vertelt ze. "Men was niet gewend dat een vrouw, nog moeder bovendien, buitenshuis werkte. De Oeigoeren zijn moslims en de rollen van mannen en vrouwen zijn strikt gescheiden." Bovendien was het in die tijd heel ongewoon dat iemand voor zichzelf begon. "Medewerking van de kant van de Chinese communistische overheid hoefde ik als Oeigoerse niet te verwachten."
Succes
Kadeer volhardde en stampte een goed lopend bedrijf uit de grond. "De Oeigoeren waren zo trots op me, dat ik vanaf dat moment De Moeder werd genoemd." Ze groeide uit tot een van de rijkste vrouwen van China en de Chinese overheid zag haar als het voorbeeld van Oeigoers succes onder hun bewind. Kadeer werd betrokken bij de politiek en in 1995 nam ze als afgevaardigde van de Chinese regering deel aan het Vrouwencongres van de Verenigde Naties.
Mensenrechtenactiviste
Maar in 1997 keerde het tij. "Ik geloofde altijd de geruststellende woorden van de overheid, die beterschap beloofde. Maar er veranderde niets voor de Oeigoeren. Toen een vreedzame demonstratie van Oeigoeren in de stad Ghulja (Yining in het Chinees) bruut werd neergeslagen, werden mijn ogen geopend."
Kadeers man was in 1996 al naar de Verenigde Staten gevlucht, nadat hij artikelen had gepubliceerd waarin hij de slechte positie van de Oeigoeren aankaartte. Kadeer dacht het slimmer te spelen en gebruikte haar positie als adviseur van de regering. "Ik publiceerde niets in het openbaar, maar overhandigde de autoriteiten rechtstreeks een lijst met zestien punten waarop de mensenrechten van Oeigoeren moesten worden verbeterd. Vanaf dat moment werd ik in de gaten gehouden."
De Oeigoeren zijn een Turkstalig volk uit Oost-Turkestan, tegenwoordig de autonome Oeigoerse regio Xinjiang (XUAR) in de Volksrepubliek China. De Oeigoeren zijn van oorsprong een nomadisch volk dat tussen de 10e en 16e eeuw werden geïslamiseerd.
Xinjiang is de grootste Chinese provincie en beslaat ongeveer een zesde deel van het totale Chinese oppervlak. In de 18e eeuw tijdens de Qingdynastie werd het gebied ingelijfd. Sinds de communistische partij aan de macht is, wordt er een massieve immigratiepolitiek gevoerd, die Han-Chinesen stimuleert zich in deze regio te vestigen. Tegenwoordig vormen de 7 miljoen Oeigoeren in Xinjiang een minderheid.
Twee jaar later werd Kadeer gearresteerd, toen ze onderweg was naar een ontmoeting met een Amerikaanse delegatie om te praten over mensenrechten. Ze kreeg acht jaar cel wegens 'het lekken van staatsgeheimen'; ze had krantenknipsels naar haar man in de Verenigde Staten gestuurd, die gingen over de positie van de Oeigoeren.
Individu
In maart 2005 werd Kadeer onder druk van internationale mensenrechtenorganisaties vervroegd vrijgelaten. Sindsdien woont ze in de Verenigde Staten bij haar man en zet daarvandaan haar strijd voor de Oeigoeren voort, ondanks dreigementen van de Chinese autoriteiten. Want regelmatig worden achtergebleven familieleden en collega's lastig gevallen en opgepakt voor verhoor. Toch is dat voor Kadeer geen reden te stoppen. "Ik ben geen individu meer met een familie. Ik sta nu volledig in dienst van het gevecht tegen de onderdrukking van het Oeigoerse volk."
Terroriste
Deze maand toert Kadeer door Europa om bij de regeringen de positie van de Oeigoeren in China aan te kaarten. Want die is sinds de wereldwijde oorlog tegen terrorisme volgens haar ondraaglijk geworden. "De Chinezen grijpen de internationale terrorismedreiging aan om hard op te treden tegen ons. Iedere Oeigoer is tegenwoordig een terrorist, separatist of religieuze extremist." Ook Kadeer is volgens de Chinese autoriteiten een terroriste. Kadeer is niet onder de indruk: "Het geeft aan dat ze mij levensgevaarlijk achten in mijn geweldloze strijd tegen de onderdrukking en voor democratie en vrijheid".
